Prawo pierwokupu wynika często z ustawy (np. w przypadku sprzedaży lasu), można je również zastrzec w drodze czynności prawnej (np. w umowie sprzedaży). Właściciel nieruchomości może ją wtedy sprzedać osobie trzeciej tylko pod warunkiem, że uprawniony do pierwokupu swego prawa nie wykona. Po zawarciu warunkowej umowy sprzedaży powinien niezwłocznie zawiadomić uprawnionego o jej treści, przy czym prawo pierwokupu nieruchomości można wykonać w ciągu miesiąca (chyba że zastrzeżono inny termin), składając zobowiązanemu odpowiednie oświadczenie – w przypadku nieruchomości w formie aktu notarialnego. W rezultacie między sprzedającym a uprawnionym powstanie umowa rozporządzająca sprzedaży o treści odpowiadającej umowie warunkowej z osobą trzecią. Zobowiązany odpowiada za szkodę, jeżeli dokonał sprzedaży bezwarunkowej, nie zawiadomił o umowie uprawnionego lub podał mu do wiadomości jej istotne postanowienia niezgodnie z rzeczywistością. Prawo pierwokupu jest niezbywalne.