Na czym polega służebność przesyłu? Kto może dochodzić jej ustanowienia? Czy służebność przesyłu na rzecz gminy jest możliwa? Czy gmina jako jednostka samorządu terytorialnego może być traktowana jak przedsiębiorca przesyłowy? 

Podstawowe informacje o służebności przesyłu

1) Najważniejsze elementy służebności przesyłu zostały określone w art. 305¹ Kodeksu cywilnego (dalej: KC):

a) nieruchomość można obciążyć służebnością przesyłu na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne,
b) prawo to polega na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń.

2) Do treści służebność przesyłu należy:

a) znoszenie przez właściciela istnienia posadowionych na nieruchomości obciążonej urządzeń przesyłowych,
b) prawo przedsiębiorcy do korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do:

• posadowienia na niej w przyszłości określonych urządzeń przesyłowych,
• dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji, usuwania awarii oraz przebudowy urządzeń i instalacji wskazanych w umowie, wraz z prawem wejścia i wjazdu na teren odpowiednim sprzętem przez pracowników przedsiębiorstwa oraz przez wszystkie podmioty i osoby, którymi przedsiębiorstwo posługuje się w związku z prowadzoną działalnością.

3) Prawo to może powstać na podstawie:

a) umowy między przedsiębiorcą i właścicielem nieruchomości obciążonej, na której znajdują się lub znajdą te urządzenia, przy czym forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia (art. 245 § 2 KC),
b) orzeczenia sądowego,
c) decyzji administracyjnej,
d) zasiedzenia, o ile polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia (art. 292 KC).

4) W art. 305² KC przewidziano roszczenia, których można dochodzić przed sądem:

a) przedsiębiorcy przysługuje roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem, jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy, a służebność jest konieczna dla właściwego korzystania ze wspomnianych wyżej urządzeń,
b) właścicielowi nieruchomości przysługuje roszczenie o odpowiednie wynagrodzenie w zamian za ustanowienie służebności przesyłu, jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy, a służebność jest konieczna do korzystania ze wspomnianych wyżej urządzeń.

5) Służebność przesyłu przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub urządzeń przesyłowych, jednak wygasa najpóźniej wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa (art. 305³ § 1 i 2 KC).

Kto jest przedsiębiorcą?

W przypadku innych służebności KC wskazuje szeroki krąg podmiotów uprawnionych:

• właściciel innej nieruchomości (służebności gruntowe),
• oznaczona osoba fizyczna (służebności osobiste).

Odmiennie jest przy ustanowieniu służebności przesyłu (kryterium funkcjonalne) – uprawnionym może być jedynie przedsiębiorca, którego przedmiot działalności jest związany z wykorzystaniem urządzeń przesyłowych (służących doprowadzaniu lub odprowadzaniu energii elektrycznej, gazu, płynów, pary, itp.), które wchodzą lub po wybudowaniu wejdą w skład jego przedsiębiorstwa.

Zgodnie z art. 43¹ KC przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33¹ § 1 KC (niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną), prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Czy gminę można traktować na równi z przedsiębiorcą?

KC nie zawiera przepisu, który przewiduje wprost możliwość ustanowienia służebności przesyłu na rzecz gminy, jednak dopuścił ją Sąd Najwyższy w uchwale z 13.04.2017r. w sprawie III CZP 3/17, uznając m.in., że:

1) „realizowanie przez gminę zadań własnych w zasadzie stanowi działalność gospodarczą, jeżeli spełnia ona wskazane cechy, przy czym jej ocena musi być dokonywana w konkretnych okolicznościach i kontekście prawnym danego przypadku, gdyż działalność gmin nie ma jednorodnego charakteru, a jej cele oraz sposoby ich osiągania są bardzo różnorodne”,

2) prowadzenie działalności gospodarczej można przypisać gminie „m.in. wtedy, gdy zaspokaja ona zbiorowe potrzeby ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych”,

3) „właściciel nieruchomości, na której znajduje się sieć wodociągowa, może żądać ustanowienia służebności przesyłu obciążającej tę nieruchomość na rzecz gminy będącej właścicielem tej sieci także wtedy, gdy gmina wydzierżawiła sieć przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu”.

Stan prawny: 16.02.2025r.